Shqipëria ka tërhequr vëmendjen e botës duke emëruar ministren e parë të qeverisë me inteligjencë artificiale. Diella, e prezantuar nga kryeministri Edi Rama, do të drejtojë proceset e prokurimit publik, një fushë që prej kohësh shihet si më e ekspozuara ndaj korrupsionit dhe klientelizmit. Lajmi u përhap me shpejtësi në mediat ndërkombëtare, të cilat e paraqitën Shqipërinë si vendin e parë që guxon të bëjë një hap të tillë.
Pritshmëritë janë të larta. Një ministre IA shihet si mundësi për të sjellë efikasitet dhe transparencë, për të analizuar me shpejtësi ofertat dhe për të ulur ndikimin e lidhjeve personale që shpesh kanë shoqëruar tenderët publikë. Në teori, një algoritëm i paanshëm mund të krijojë një administratë më të drejtë, duke i dhënë fund praktikave të errëta që kanë dëmtuar besimin e qytetarëve dhe partnerëve ndërkombëtarë.
Megjithatë, rreziqet janë të dukshme. Inteligjenca artificiale nuk është e pavarur nga ata që e programojnë. Nëse kodet dhe të dhënat që ushqejnë Diellën janë të njëanshme, atëherë vendimet e saj do të pasqyrojnë po të njëjtat njëanshmëri. Për më tepër, mungon llogaridhënia: kush do të mbajë përgjegjësi nëse një kompani përjashtohet padrejtësisht, nëse dëmtohen të drejtat e njeriut apo nëse një vendim bie ndesh me ligjin? Demokracia bazohet në përfaqësim dhe kontroll qytetar mbi pushtetin, ndërsa një program kompjuterik nuk mund të japë shpjegime, nuk ka ndërgjegje dhe nuk mban përgjegjësi morale.
Pyetja që ngrihet është nëse korrupsioni mund të frenohet vërtet përmes një inteligjence artificiale. Në një nivel teknik, Diella mund të kufizojë hapësirën për ndërhyrje të drejtpërdrejta dhe të ulë ndikimin e klientelizmit. Por korrupsioni nuk zhduket vetëm duke ndërruar administratorin me një algoritëm. Ai është i lidhur me kulturën politike, me mungesën e llogaridhënies dhe me dobësinë e institucioneve. Nëse këto probleme nuk adresohen, ekziston rreziku që edhe inteligjenca artificiale të bëhet thjesht një fasadë moderne për praktika të vjetra.
Ky hap i Shqipërisë është një eksperiment i guximshëm që e vendos vendin në faqet e para të botës. Ai përfaqëson shpresën për një administratë më të pastër dhe më të shpejtë, por njëkohësisht hap dilema të mëdha mbi demokracinë, etikën dhe të ardhmen e qeverisjes. Nëse Diella do të sjellë dritë apo do të krijojë hije të reja, kjo do të varet më pak nga algoritmet dhe më shumë nga njerëzit që i përdorin ato.
