Shqipëria, Bosnja & Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia aktualisht po performojnë më mirë ekonomikisht se rajoni i Evropës Qendrore, Lindore dhe Juglindore. Ndryshimi i politikës së Gjermanisë drejt rritjes së shpenzimeve publike mund të japë një shtysë për rritjen e tyre.
Nga Mario Holzner*
Gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor (WB6) – Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia – vazhdojnë të tregojnë rezistencë ekonomike, duke i dalluar brenda rajonit më të gjerë të Evropës Qendrore, Lindore dhe Juglindore (CESEE). Ndërsa sfidat globale vazhdojnë, ekonomitë e WB6 po navigojnë një peizazh kompleks mundësish dhe sfidash, që kërkon vëmendje nga investitorët dhe politikëbërësit.
Performancë më e mirë se fqinjët rajonalë
Rritja ekonomike e WB6 dhe perspektivat e saj aktualisht tejkalojnë ato të shumë vendeve të tjera në rajon. Kjo rezistencë buron pjesërisht nga një pikënisje më pak e zhvilluar dhe disa avantazhe paradoksale:
- Izolimi nga zinxhirët globalë të prodhimit: Sektorët më të vegjël të prodhimit dhe integrimi më i ulët në zinxhirët globalë kanë ofruar mbrojtje ndaj tronditjeve tregtare që kanë prekur më shumë ekonomitë e integruara.
- Rënia demografike si stimul: Mungesa e fuqisë punëtore po nxit rritjen e pagave dhe konsumit, duke e bërë investimin në automatizim dhe robotizim më të leverdishëm.
- Vonesa në modelin e IHD: Konfliktet e viteve ’90 e bënë rajonin jo atraktiv për investitorët. Sot, perspektiva e anëtarësimit në BE dhe nevoja për “near-shoring” po sjell investime.
WB6 kryeson në hyrjet e IHD
Hyrjet relative të investimeve të huaja direkte (IHD) në WB6 janë më shumë se dyfishi i atyre në vendet e BE-së të Evropës Qendrore dhe Lindore. Në tremujorët e fundit, IHD neto ka qenë rreth 5-6% e PBB-së.
Megjithatë, ky trend pozitiv maskon një ndryshim: hyrjet e FDI kanë rënë në gjithë CESEE që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia në 2022, duke përfshirë edhe WB6.
Profili sektorial: i pozicionuar mirë për sfidat e së ardhmes
Investimet greenfield në WB6 janë kryesisht në softuer dhe shërbime IT (21% e projekteve) dhe energji të rinovueshme (14% e projekteve, por 46% e kapitalit të premtuar). Ky kombinim e pozicionon rajonin mirë për tranzicionin digjital dhe atë të gjelbër.
Hijet e ‘Luftës së Ftohtë 2.0’
Pavarësisht këtyre avantazheve, investimet greenfield po bien: në 2024 projektet ranë me 26%, kapitali i premtuar me 58%. Pasiguria globale dhe rivaliteti i fuqive të mëdha po frenojnë investitorët. Gjermania dhe Austria kanë reduktuar ndjeshëm aktivitetin e tyre investues.
Faktori i ri: Gara e riarmatimit
Rritja e prodhimit të armëve në Evropë, veçanërisht në Gjermani, mund të sjellë investime të reja në industri mbrojtëse. WB6, me bazën industriale dhe fuqinë punëtore të kualifikuar, mund të përfitojë, por duhet të balancojë këto mundësi me objektivat e zhvillimit ekonomik dhe sigurinë rajonale.
Përfundim
Ballkani Perëndimor është në një pikë kthese. Rezistenca ekonomike, fokusimi në sektorët digjitalë dhe të gjelbër, si dhe performanca e IHD e bëjnë lider në rajon. Por rënia e investimeve dhe pasiguria globale kërkojnë politika të forta. Integrimi më i thellë në BE dhe ruajtja e atraktivitetit për investime me vlerë të lartë janë kyçe.
Rritja e shpenzimeve publike nga Gjermania mund të jetë një pikë kthese për gjithë Evropën, duke sjellë përfitime të mëdha për WB6, që zakonisht rritet dyfish më shpejt se Europa Perëndimore.
*Mario Holzner është drejtor ekzekutiv në Institutin Vjenez të Studimeve Ndërkombëtare Ekonomike (wiiw).
