Në një zhvillim tronditës që ka kapur vëmendjen e gjithë botës, Presidenti Donald Trump ka njoftuar zyrtarisht vendimin e tij për të ndërmarrë një sulm ushtarak ndaj Iranit. “Irani ka shkelur të gjitha vijat e kuqe. Amerika nuk mund të qëndrojë më duarkryq,” deklaroi ai në një konferencë për shtyp nga Shtëpia e Bardhë.
Si do të reagojë Irani?
Brenda pak orësh pas deklaratës së Trump, autoritetet iraniane reaguan me forcë. Presidenti i Iranit e quajti sulmin “një akt lufte” dhe premtoi një kundërpërgjigje të menjëhershme dhe të dhimbshme. Irani ka potencialin të aktivizojë aleatët e tij rajonalë, milicitë në Irak, Hezbollahun në Liban, Houthit në Jemen dhe të godasë bazat amerikane në rajon.
Më shqetësuese akoma është kërcënimi për bllokimin e ngushticës së Hormuzit, një arterie jetike për eksportet e naftës globale. Nëse kjo ndodh, efektet domino do të ndihen kudo në botë, nga çmimet e pompës së karburantit deri te faturat e ngrohjes në dimër.
Roli i NATO-s dhe rreziku i përshkallëzimit
A do të mbështesë NATO këtë ndërhyrje? Ndërsa SHBA-ja është pjesë e saj, jo të gjitha vendet anëtare e përkrahin një ndërhyrje ushtarake në Lindjen e Mesme. Nëse aktivizohet Neni 5, i cili konsideron çdo sulm ndaj një anëtari si sulm ndaj të gjithëve, atëherë përfshirja e NATO-s është e mundshme.
Por kjo do të çonte në një përçarje të thellë mes aleatëve, veçanërisht midis SHBA-ve dhe vendeve si Franca, Gjermania apo Italia, të cilat tradicionalisht kanë ndjekur qasje më diplomatike ndaj Iranit. Një luftë me përmasa ndërkombëtare nuk është më një ide teorike, ajo bëhet një mundësi reale.
Çfarë ndodh nëse Irani bllokon Hormuzin?
Ngushtica e Hormuzit është një pikë strategjike për ekonominë globale: më shumë se 20% e naftës botërore kalon nga aty çdo ditë. Nëse Irani vendos ta bllokojë:
-
Nafta mund të arrijë çmime rekord, ndoshta mbi 200 dollarë për fuçi.
-
Bursat do të përjetojnë rënien më të madhe që nga pandemia.
-
Furnizimi me mallra në shumë vende do të ndërpritet, duke shkaktuar inflacion të menjëhershëm.
-
Kriza e energjisë do të rikthehet në mënyrë të fortë në Evropë, veçanërisht në vendet më të varura nga importi si Gjermania dhe Italia.
Evropa në udhëkryq
Evropa do të përballet me një dilemë të vështirë: të ndjekë aleatin e saj të përhershëm, SHBA-në, apo të mbrojë interesat e saj ekonomikë dhe stabilitetin rajonal?
Çmimet e energjisë pritet të shpërthejnë, inflacioni të rritet dhe një valë e re refugjatësh nga Irani dhe vendet përreth mund të arrijë në brigjet evropiane. Ndërkohë, klima politike brenda Bashkimit Evropian do të tensionohet, me qytetarë që kërkojnë përgjigje ndaj një krize të re globale.
Tregjet dhe ekonomia globale në panik
Tregjet financiare tashmë kanë reaguar: çmimet e arit dhe bitcoin janë rritur ndjeshëm, ndërsa indekset kryesore në SHBA, Evropë dhe Azi kanë shënuar rënie të ndjeshme. Investitorët po kërkojnë siguri, ndërsa frika për një recesion global të ri po rritet.
A jemi vërtet në prag të një lufte botërore?
Përgjigjja, për fat të keq, është: Po, është e mundur. Me përfshirjen e fuqive të mëdha, interesave energjetikë, aleancave të brishta dhe llogaritjeve të rrezikshme politike, ky konflikt mund të dalë jashtë kontrollit shumë më shpejt nga sa mendohet.
A ishte vendimi i Trump i pamenduar?
Kur Donald Trump u kthye në pushtet, ai premtoi se do të ndalte “luftërat e pafundme” dhe se SHBA-ja nuk do të përfshihej më në konflikte të huaja. Ai deklaroi shpesh: “Nuk jemi policë të botës”. Ky sulm ndaj Iranit duket të jetë në kundërshtim të plotë me ato premtime.
A ishte ky një veprim i menduar mirë apo një reagim impulsiv ndaj provokimeve iraniane? Kritikët thonë se Trump po vepron për të forcuar pozitat e tij politike dhe për të shpërqendruar opinionin publik nga problemet e brendshme.
Megjithatë, mungesa e koordinimit me Kongresin dhe aleatët ndërkombëtarë ka ngritur shqetësime serioze për legjitimitetin dhe pasojat afatgjata të këtij vendimi. A po udhëheq Amerika një luftë që nuk e ka planifikuar, apo është kjo një përpjekje për të ndalur një kërcënim të ardhshëm?
Historia do ta gjykojë këtë veprim, por për momentin, bota ndodhet në një situatë më të pasigurt se kurrë më parë.
