Kromozomi Y, thelbësor për përcaktimin e seksit mashkullor, po degjenerohet ngadalë dhe mund të zhduket në të ardhmen. Meqenëse ky kromozom luan një rol vendimtar në përcaktimin e seksit të njeriut dhe foshnjave të tjera të gjitarëve, zhdukja e tij mund të sjellë një ndryshim dramatik në evolucionin njerëzor. Pa të, njerëzimi mund të përballet me zhdukjen – nëse nuk evoluojmë një gjen të ri që përcakton seksin.
Është interesante se ky fenomen evolucionar ka ndodhur tashmë në natyrë. Dy lloje brejtësish kanë humbur kromozomin e tyre Y dhe kanë mbijetuar duke zhvilluar mekanizma të rinj për të përcaktuar seksin. Një studim i vitit 2022 i botuar në Proceedings of the National Academy of Sciences hedh dritë mbi mënyrën sesi minjtë me gjemba kanë zhvilluar një gjen të ri përcaktues mashkullor, duke ofruar një paraqitje të shkurtër të asaj që mund të presë njerëzimin.
Roli i kromozomit Y
Tek njerëzit, femrat zakonisht mbajnë dy kromozome X, ndërsa meshkujt posedojnë një kromozom X dhe një Y. Pavarësisht nga madhësia e tij e vogël dhe numri i kufizuar i gjeneve – rreth 55 në krahasim me 900 të kromozomit X – kromozomi Y mban çelësin e zhvillimit të mashkullit. Gjeni SRY (rajoni Y që përcakton seksin) i vendosur në kromozomin Y fillon zhvillimin e organeve riprodhuese mashkullore rreth 12 javë pas ngjizjes duke nxitur një rrugë gjenetike, veçanërisht duke aktivizuar gjenin SOX9.
Rënia e kromozomit Y
Gjatë gjithë evolucionit, kromozomi Y është zvogëluar vazhdimisht. Platypusi i Australisë, i cili ka kromozome seksuale më të ngjashme me zogjtë, sugjeron se kromozomet X dhe Y të gjitarëve dikur ishin pjesë e një çifti normal kromozomesh. Gjatë 166 milionë viteve të fundit, kromozomi Y ka humbur shumë nga gjenet e tij aktive, duke u zvogëluar nga 900 gjene në vetëm 55 sot. Nëse kjo prirje vazhdon, vlerësohet se kromozomi Y mund të zhduket tërësisht brenda 11 milionë viteve.
Ky parashikim ka ndezur një debat të konsiderueshëm, me disa shkencëtarë që sugjerojnë se kromozomi Y mund të vazhdojë pafundësisht, ndërsa të tjerë parashikojnë zhdukjen e tij në vetëm disa mijëra vjet.
Çfarë do të thotë kjo për të ardhmen e njerëzimit?
Zhdukja e mundshme e kromozomit Y ngre pyetje të rëndësishme për të ardhmen e riprodhimit njerëzor. Ndryshe nga disa zvarranikë që mund të riprodhohen në mënyrë aseksuale, gjitarët, përfshirë njerëzit, kanë nevojë për spermë për t’u riprodhuar, që do të thotë se burrat janë thelbësorë për mbijetesën e specieve.
Ndërsa degjenerimi i kromozomit Y mund të duket si një kërcënim i afërt, evolucioni i një gjeni të ri që përcakton seksin në specie si miu me gjemba ofron shpresë se njerëzimi mund të përshtatet. Megjithatë, kjo rrugë evolucionare vjen me rreziqet e veta. Nëse popullata të ndryshme evoluojnë sisteme të veçanta për përcaktimin e seksit, kjo mund të çojë në shfaqjen e llojeve të shumta njerëzore, secila me mënyrën e vet unike për të përcaktuar seksin.
Në këtë skenar, dikush që viziton Tokën pas 11 milionë vjetësh mund të mos gjejë më njerëz siç i njohim ne. Në vend të kësaj, ata mund të ndeshen me disa lloje njerëzore, secila e formuar nga rrugët e tyre unike evolucionare dhe sistemet e përcaktimit të seksit.
E ardhmja e evolucionit njerëzor mbetet e pasigurt, por nëse brejtësit mund të lulëzojnë pa një kromozom Y, ndoshta edhe ne mundemi.
