Me fokusin e botës në Ukrainë, Kremlini po vazhdon përpjekjet e tij për të destabilizuar Ballkanin – me ndihmën e etur të serbëve në rajon. Vendi i Bosnjë-Hercegovinës është në rrezik të veçantë.
Kur bëhet fjalë për sinjalet më të reja nga Evropa Lindore dhe Juglindore, Ministria e Jashtme austriake ka ndjesi jashtëzakonisht të ndjeshme. Në fund të fundit, qyteti i Lvivit, i quajtur Lemberg në atë kohë, së bashku me Sarajevën dhe Banja Lukën në Bosnje u sunduan nga Vjena deri në vitin 1918.
Kjo është arsyeja pse diplomatët austriakë nuk po e shohin vetëm Ukrainën me shqetësim këto ditë, por edhe zhvillimet në Ballkan. “Ne të gjithë e dimë se Moska ka aftësinë të shkaktojë probleme edhe në zona të tjera të botës”, tha Alexander Schallenberg, ministri i jashtëm i Austrisë. Në Ballkan, shtoi ai, Bosnja dhe Hercegovina është veçanërisht në rrezik.
Nëse konflikti zgjerohet nga Ukraina në vendet e ish-Jugosllavisë, ndikimet në Evropë do të ishin shkatërruese, paralajmëron Schallenberg. “Nëse situata shpërthen në Ballkanin Perëndimor, në thelb do të nënkuptonte konflikt në oborrin e pasmë të BE-së”. Ai këmbëngul se gjashtë vendet e mbetura jashtë BE-së në Ballkan duhet të integrohen në bllok sa më shpejt të jetë e mundur. “Kjo është vetëmbrojtje, jo altruizëm.”
Sinjalet që vijnë nga ato rajone të populluara nga serbët – të afërmit ortodoksë të Rusisë – janë, me të vërtetë, shqetësuese. Përveç Serbisë, kjo vlen edhe për Bosnjën, Kosovën, Malin e Zi dhe Maqedoninë e Veriut. Retë janë bërë veçanërisht të errëta në entitetin me shumicë serbe të Bosnjë dhe Hercegovinës, Republika Srpska. Me bekimin e Moskës, kryeministri i njësisë, Milorad Dodik, në muajt e fundit ka intensifikuar përpjekjet e tij për të arritur qëllimin e tij afatgjatë për shkëputje.
Si anëtar i Presidencës trepalëshe, ai është një përfaqësues zyrtar i Bosnje-Hercegovinës, por ende i referohet vendit si “i vdekur” ose “vend demon“. Në një fjalim në mes të prillit para ndjekësve në qytetin e Bijeljinës, ai thirri: “Lavdi Serbisë! Lavdi Rusisë! Lavdi Republikës Srpska!” Ai nuk e përmendi vendin e Bosnje-Hercegovinës as edhe një herë.
Pikërisht 30 vjet pas shpërthimit të luftës në Bosnje, në të cilën rreth 100,000 njerëz humbën jetën, shenjat se një tjetër konflikt i armatosur në Ballkan mund të ndodhë janë në rritje. Disa vëzhgues janë të shqetësuar për një bosht luftarak që shtrihet nga Moska në Beograd dhe në vazhdim deri në kryeqytetin e Republikës Srpska, Banja Luka – dhe ata janë të shqetësuar se separatistët e Serbisë së Madhe mund të jenë të sigurt për mbështetjen e Kremlinit.
Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg përmendi në mënyrë eksplicite Bosnjën në një diskutim për kërcënimet e mundshme në fillim të prillit. Dhe Živko Budimir, i cili dikur ishte përfaqësuesi kroat në Presidencë, beson se Kremlini do të ofronte mbështetje diplomatike nëse Republika Srpska do të shpallte pavarësinë.
A do të përpiqet Vladimir Putin të zbatojë modelin e krijuar në Ukrainën lindore, me “Republikat Popullore” të Luhanskut dhe Donetskut, në Bosnje dhe Hercegovinë?
Që nga vjeshta e kaluar, Republika Srpska, nën udhëheqjen e Dodik, ka bllokuar shumicën e institucioneve shtetërore të Bosnjës. Më shumë se 200 ligje dhe akte ligjore janë pezulluar. Republika Srpska, e cila përbën pak më pak se gjysmën e territorit të vendit, dëshiron gjithashtu të krijojë ushtrinë e saj dhe të pushojë së njohuri juridiksionin e gjyqësorit kombëtar dhe autoritetit tatimor.
Plani është në thelb ai i shkatërrimit të entitetit të brishtë që u krijua nga Marrëveshja e Dejtonit në vitin 1995: Federata e Bosnjë dhe Hercegovinës, brenda së cilës boshnjakët, serbët dhe kroatët myslimanë duhet të jetojnë nën një çati të përbashkët dhe sipas rregullave të përbashkëta.
Një atentat në Sarajevë në vitin 1914 shkaktoi Luftën e Parë Botërore. Tre breza më vonë, Sarajeva ishte qendra më e përgjakshme nga të gjitha luftërat që shoqëruan shpërbërjen e Jugosllavisë. Çfarë mësimesh ka nxjerrë bota?
Operacioni ushtarak evropian EUFOR Althea pothuajse ka dyfishuar praninë e tij në rajon. SHBA dhe Britania kanë zbatuar sanksione kundër Dodik dhe liderëve të tjerë të Republika Srpska. Ndërkohë, Bashkimi Evropian është shmangur deri më tani nga ndjekja e shembullit: një veto nga Hungaria e Viktor Orban është pothuajse e sigurt, por po ashtu është edhe një nga Kroacia.
Me pretekstin se popullsia kroate po përballet me disavantazhe, veçanërisht në Hercegovinë, lideri i tyre Dragan Çoviç i është bashkuar vazhdimisht Dodikut në sulmin ndaj institucioneve të Federatës. Bashkimi Demokratik Kroat (HDZ), i cili është anëtar i grupit të Partisë Popullore Evropiane të qendrës së djathtë në Parlamentin Evropian, lobon në emër të Çoviçit në Bruksel.
Në prill, qeveria gjermane ngriu 105 milionë euro investime në “perandorinë” e Dodik, si një goditje paralajmëruese. Dhe në fillim të prillit, Christian Schmidt, përfaqësuesi i lartë i komunitetit ndërkombëtar për Bosnje dhe Hercegovinën, përdori të ashtuquajturat “Fuqitë e Bonnit” – autoriteti i dhënë përfaqësuesit të lartë sipas Marrëveshjes së Dejtonit për të anuluar ligjet dhe emërimet në vend – për herën e parë, duke anuluar një nga shtysat ligjore të serbëve. Në një tubim të fundit në Banja Luka, ku mori pjesë edhe Dodik, demonstruesit kënduan këngë fyese të cilat përfshinin edhe kërcënime me vdekje kundër Schmidt.
Dodik është thjesht një ushtar në tavolinën e madhe të shahut të Vladimir Putinit, por ai është i pozicionuar shumë në perëndim. Vetëm 50 kilometra e ndajnë zyrën e tij nga kufiri i BE-së. Ultranacionalisti serb po luan me zjarrin nën sytë e bllokut evropian dhe krenohet me lidhjet e tij të ngushta me shefin e Kremlinit, i cili priti Dodik përsëri në Moskë në dhjetor. Udhëzimet strategjike i komunikohen rregullisht Dodikut nga ministri i jashtëm rus Sergei Lavrov ose ambasadori rus, Igor Kalabuchov.
Ambasadori e ka bërë të qartë se çfarë mund të presë Bosnja nëse kërkon të shkojë përtej programit të Partneritetit për Paqe të NATO-s dhe të ndërmarrë hapa drejt anëtarësimit në aleancë. “Ne kemi treguar se çfarë presim në shembullin e Ukrainës,” tha ai këtë pranverë. “Nëse ka kërcënime, ne do të reagojmë”. Sarajeva nuk ishte i vetmi kryeqytet që i interpretoi fjalët e tij si një kërcënim të qartë.
I thashë Dodikut të mos formonte ushtri dhe ai pranoi. Me këtë fjali, presidenti serb Aleksandër Vuçiç së fundi ka kërkuar të sqarojë se kush e ka fjalën e fundit në kampin serb. Vuçiç ka gjithashtu lidhje të ngushta me Kremlinin dhe pritet rregullisht nga Putini. Megjithatë, ai mbështeti dënimin e pushtimit rus të Ukrainës në Këshillin e Sigurimit të OKB-së përpara se të vendoste kundër pranimit të kërkesave të BE-së për t’iu bashkuar regjimit të saj të sanksioneve.
Vuçiç konsiderohet mjeshtër në artin e shmangies së qartësisë. Autokrati efikas sundon vendin e tij, më i populluari nga ata që dolën në territorin e Jugosllavisë, me një dorë të fortë dhe një akt balancues të kalibruar me kujdes.
Serbia është kandidate për anëtarësim në BE, por kjo nuk e ka penguar presidentin të “flirtojë” me Kremlinin në të kaluarën, duke lavdëruar miqësinë serbo-kineze dhe duke e shitur veten në Uashington si spirancën e vetme të stabilitetit në Ballkan.
I sapozgjedhur për një mandat tjetër në detyrë, presioni ndaj Vuçiçit është rritur që nga fillimi i pushtimit rus për të marrë një qëndrim të qartë – presion nga BE-ja, por edhe nga SHBA-ja, e cila në fund të marsit dërgoi Christopher Hill në ambasadën e saj në Beograd, një figurë e rëndësishme me shumë përvojë ballkanike. Por Vuçiç ka vazhduar ta lejojë veten të ngujohet. Vendi i tij së fundmi u armatos me një sistem kinez të mbrojtjes ajrore.
“Shumë,” tha Vuçiç së fundmi, duke shfaqur plotësisht paqartësinë e tij të praktikuar, janë të interesuar të destabilizojnë Ballkanin. Ai, natyrisht, nuk e llogarit veten mes tyre. Gazeta tabloid Informer, e cila i përket një miku të tij të ngushtë, e titulloi historinë e saj për fillimin e pushtimit rus: “Ukraina ka sulmuar Rusinë“. Mijëra njerëz më pas marshuan nëpër Beograd duke brohoritur: “Putin, Putin. Serbi dhe Rusi, vëllezër përgjithmonë!” Vetëm vitin e kaluar, dy të tretat e të gjithë serbëve thanë se kishin një mendim “shumë pozitiv” për Putinin.
Vuçiçit i duhet Rusia si fuqi e vetos kur bëhet fjalë për bllokimin e një rezolute të Këshillit të Sigurimit të OKB-së që synon një njohje formale të ish-krahinës serbe të Kosovës sipas ligjit ndërkombëtar. Dhe ai ka nevojë për Rusinë si një kundërpeshë të fortë kur të vijë sërish koha për të përkujtuar bombardimin e Serbisë në vitin 1999, i cili u mbështet nga 19 vende anëtare të NATO-s.
Ashtu siç Rusia i forcon ambiciet e saj perandorake me frazën mbresëlënëse “russkiy mir” – bota ruse – termi “srpski svet” – bota serbe – mund të dëgjohet gjithnjë e më shumë në Serbi, një emërtim që përfshin me vëmendje të gjitha zonat në të cilat jetojnë serbët.
