Ju nuk e meritoni të jeni të lumtur. Nuk ka asnjë hedonist kozmik në qiell që shqetësohet dhe llogarit se si ju e keni shitur më pak lumturinë. Universi nuk ju detyrohet asgjë, sepse detyrimet dhe borxhet u takojnë vetëm nënshkruesve në një kontratë.
Një nga mantrat më të mëdha, më të përsëritura të modernitetit është se ne të gjithë duhet të jemi të lumtur, gjatë gjithë kohës. Ne rritemi të ngulitur në ide të ndryshme “gjithmonë të lumtur“: martesa duhet të jetë një muaj mjalti i vazhdueshëm, një punë nuk duhet të të shkaktojë kurrë ankth, një mik nuk duhet të jetë kurrë keqdashës dhe jeta duhet të jetë pa dhimbje, luftë ose mërzi.
Megjithatë, një jetë vetëm me lumturi është e kotë dhe njëdimensionale. Me siguri është e pamundur, gjithsesi. Gjendja njerëzore është një gjendje e thellë dhe komplekse. Është tragjike dhe komike, dinamike dhe e mërzitshme, e lumtur dhe e thyer. Jemi mësuar me supozime sfiduese. Për shembull, ne pranojmë se nuk ekziston një gjë e tillë si një “kulturë e përsosur” dhe se ekziston vetëm mënyra për të jetuar një jetë kuptimplotë. Por për disa arsye, ne nuk e sfidojmë “kulturën e lumtur” – tregimin se vetëm lumturia jep vlerë dhe se nëse nuk je i lumtur, po dështon në jetë.
Një histori e shkurtër e lumturisë
Në tekstet Vedike Indiane, nuk do të gjeni konceptin e lumturisë. Bota e perceptimit është një botë e mashtrimit, injorancës dhe së keqes. Në vend të kësaj, filozofia Vedanta na kërkon të tërhiqemi në meditim nga bota – të kuptojmë veten dhe rolin tonë në forcën universale (Brahman). Në traditën perëndimore, Platoni paraqet një temë të ngjashme. Për Platonin, lumturia ishte e paarritshme në botën fizike përreth nesh. Por aty ku Vedat inkurajonin meditimin, Platoni besonte se ne kishim nevojë për arsyen tonë për të kapërcyer këtë botë të papërsosmërisë në hije. Vetëm me logot mund të arrijmë diçka më të pastër. Ishte Platoni ai që i dha traditës evropiane idenë e tërheqjes së brendshme – se “lumturia vjen brenda“.
Kjo pikëpamje Platonike/Vedike, natyrisht, gjendet mirë në fe. Dhe të krishterët e përdorën mirë Platonin që lexuan. Për etërit e Kishës si Agustini dhe Ireneu, bota në të cilën jetojmë është bota e Rënies – e mëkatit të Adamit dhe Evës. Është një botë e neveritshme, e urryer ku nuk mund të gjendet asnjë lumturi e qëndrueshme ose kuptimplotë. Në vend të kësaj, e vetmja mënyrë për të qenë të lumtur është nëpërmjet Perëndisë, lutjes dhe shkrimeve të shenjta.
Çështja, megjithatë, është se në asnjërën nga këto nuk “meritove” të jesh i lumtur. Në fakt, nuk ishte as masa e një jete të mirë. Për Platonin, Aristotelin dhe stoicizmin, lumturia ishte diçka për të cilën duhej të punoje shumë. Kërkonte përpjekje të mëdha intelektuale ose marrjen e kontrollit të ndjenjave tuaja. Dhe edhe atëherë, lumturia ishte vetëm një nënprodukt i këtyre përpjekjeve, jo një qëllim në vetvete. Në teologjinë katolike, lumturia ishte diçka vetëm për ata me fat që vinte nga hiri i Zotit. Në fakt, pakënaqësia, dhe shqetësimi ishin të gjitha, në një farë mënyre, shpërblimet e drejta për tradhtinë tonë ndaj Perëndisë në Eden. Ndërkohë, në traditën protestante, veçanërisht kalvinizmin, ideja e “paracaktimit” nënkuptonte se vetëm disa njerëz mund të ishin të lumtur ose të shpëtuar. Lumturia nuk ju detyrohej; ishte tërësisht në diskrecionin e Zotit.
Duke ju shitur lumturinë
Ne kemi parë që, për shumë histori intelektuale, lumturia ishte një gjë private dhe medituese. Ishte rreth mbylljes së syve në një dhomë të errët ose meditimeve të ndërgjegjshme. Problemi i madh me këtë, megjithatë, është se nuk shitet shumë mirë. Në një botë kapitaliste të produktivitetit gjithnjë në rritje dhe ndjekjeve fitimprurëse, të dalësh për shëtitje jashtë dhe të marrësh frymë thellë thjesht nuk do të funksionojë. Siç shprehet Aldous Huxley në romanin e tij distopian, Brave New World, “Aguliçet dhe peizazhet … kanë një defekt të rëndë: ato janë të kota. Dashuria për natyrën nuk mban të zënë asnjë fabrikë.” Në botën e Huxley-t, njerëzve u mësohet se lumturia është e mirë, për sa kohë që ju duhet të blini këtë apo atë.
Ky nuk është trillim. Gjatë shekullit të kaluar, ndodhi një gjë delikate, tinëzare. Filluam të na shitej lumturia. Reklamuesit dhe bizneset krijuan idenë se lumturia kërkon që ju të konsumoni. Ata thonë se blerja e gjërave ju lejon të jeni vetvetja. Pra, vetëm me zotërimin e një makine ose përdorimin e një lloji të veçantë shampoje mund të shprehni veçantinë tuaj në këtë botë të zhurmshme, të ngarkuar dhe të mbipopulluar. Siç shprehet filozofi francez Jean Baudrillard, “Shoqëria konsumatore (objektet, produktet, reklamat) i ofrojnë individit mundësinë, për herë të parë në histori, të çlirimit dhe vetërealizimit total”.
Alternativat e lumturisë
Ka dy probleme me këtë ide të lumturisë si diçka që meritoni (“Sepse unë ia vlej“).
E para është se është thelbësisht egoiste. Kur besojmë se na detyrohet lumturia, mendojmë se duhet të hedhim poshtë çdo aspekt të jetës që nuk arrin të kënaqë lumturinë tonë. Në çdo kontekst tjetër, kjo tingëllon si besimi i një narcisisti të zhytur në vetvete. Ajo injoron që njerëzit e tjerë shpesh janë po aq të denjë për lumturi sa ne. Të folurit vazhdimisht për “dashuri për veten” dhe lumturinë private në mënyrë të pashmangshme injoron komunitetet rreth nesh ose njerëzit e tjerë. Po, ndonjëherë është e mërzitshme të shkosh në ditëlindjen e gjyshes, por do ta bëjë atë të lumtur.
Që të çon në pikën e dytë. Një jetë njerëzore nuk ka të bëjë thjesht me lumturinë – ka të bëjë me marrëdhënie, marrëveshje, kontrata, kompromise dhe vetëmohim. Një jetë e jetuar mirë, me kuptim mund të jetë e lumtur, por nuk është asgjë pa një element, shpesh të harruar: detyrën. Immanuel Kant, filozofi i detyrës (deontologjisë), besonte se jeta e mirë është ajo që bëhet përmes detyrimit moral dhe jo sepse të bën të lumtur. Ndonjëherë, ne duhet ta bëjmë jetën të vështirë për t’ua lehtësuar jetën të tjerëve. Ne duhet të punojmë me orë të tëra për t’i dhënë familjes sonë gjëra të këndshme ose duhet të udhëtojmë tre orë me makinë për të qenë aty për një mik në nevojë.
Pra, ndoshta në vend të lumturisë, ne duhet të vlerësojmë më shumë detyrën dhe të mbështesim. Kjo nuk do të thotë se ne të gjithë duhet të qëndrojmë në martesa pa dashuri ose të punojmë deri në vdekje. Nuk duhet t’i vini flakën vetes për t’i ngrohur të tjerët. Por të paktën ngre pyetjen: A është lumturia gjithçka në jetë? Ndoshta, siç kanë argumentuar filozofët dhe teologët për mijëvjeçarë, ne madje mund të zbulojmë se gjërat më kuptimplota dhe më të vlefshme në jetë janë ato që nuk kanë të bëjnë aspak me lumturinë.
