Në një botë ku tensionet gjeopolitike po rriten, Bashkimi Evropian po përballet me sfida të shumta në fqinjësinë e tij. Ndërsa po fiton ndikim në Evropën Lindore, po humbet terren ndaj Kinës dhe Rusisë në rajone si Afrika Veriore dhe Turqia. Për të matur dhe analizuar këto zhvillime, është prezantuar një indeks i ri gjeoekonomik – GEOII – i cili vlerëson ndikimin e BE-së në rajon përmes treguesve të tregtisë, financave dhe ndërlidhjeve politike. Ky artikull përmbledh gjetjet kryesore nga një studim i përbashkët i Institutit të Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare (wiiw), Fondacionit Bertelsmann dhe Qendrës Evropiane për Ekonomi Politike Ndërkombëtare (ECIPE), duke analizuar ndikimin gjeoekonomik të BE-së në rajon.
Indeksi GEOII dhe qëllimi i tij
Indeksi i ri GEOII mat zhvillimin e ndikimit gjeoekonomik të BE-së në fqinjësinë e saj midis viteve 2010 dhe 2023. Ai analizon flukset tregtare dhe financiare, si dhe ndërlidhjet politike, për të vlerësuar fuqinë e BE-së krahasuar me Kinën, Rusinë dhe SHBA-në. Dimensionet e ndërlidhjes tregtare dhe financiare përfshijnë 22 dhe 7 tregues, përkatësisht. Ndërkohë, dimensioni politik përfshin 14 tregues, që variojnë nga marrëveshjet tregtare dhe rregulloret ligjore deri te furnizimet me armë. Ky indeks ndihmon në identifikimin e pikave të forta të BE-së dhe zonave ku kërkohet veprim strategjik.
Kina po shfaqet si rivali kryesor i BE-së
BE-ja mbetet lojtari më i fortë në fqinjësinë e saj, por Kina po shfaqet si konkurrenti më i fortë, veçanërisht në fushat e tregtisë, infrastrukturës dhe investimeve. Në rajonet e Afrikës Veriore dhe Turqisë, Kina ka fituar terren ekonomik, ndërsa BE-ja ruan lidhje të ngushta politike.
BE-ja është lojtari më i fortë në Ukrainë dhe Moldavi
Në fqinjësinë lindore, BE-ja ka fituar ndikim të konsiderueshëm në dëm të Rusisë, veçanërisht në Ukrainë dhe Moldavi. Statusi i kandidatit për BE ka ndihmuar në forcimin e lidhjeve tregtare, financiare dhe politike me këto vende.
Moska po humbet ndikim
Rusia ka humbur ndikim të madh në rajon, veçanërisht pas pushtimit të Ukrainës. Furnizimet me armë nga BE-ja për Ukrainën kanë zëvendësuar rolin e mëparshëm të Rusisë si furnizues kryesor. Moska ruan lidhje të ngushta vetëm me Bjellorusinë dhe Armeninë.
Pozicioni i fortë i BE-së në Ballkanin Perëndimor është në rrezik
Ballkani Perëndimor përfaqëson rajonin me lidhjet më të ngushta me Bashkimin Evropian në të gjitha dimensionet – tregti, financa dhe politikë. Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia janë të gjitha vende kandidate për anëtarësim në BE, dhe katër prej tyre kanë nisur tashmë negociatat formale me Brukselin.
Megjithatë, pavarësisht këtij angazhimi institucional, ndikimi afatgjatë i BE-së në rajon po vihet në pikëpyetje. Një kombinim i faktorëve si mungesa e interesit politik nga vendet e Evropës Perëndimore, ngadalësimi i procesit të zgjerimit dhe rritja e pranisë ekonomike të Kinës po krijojnë një ambient të pasigurt. Kina ka zgjeruar ndjeshëm ndikimin e saj përmes investimeve strategjike në infrastrukturë, veçanërisht në Serbi dhe Mal të Zi, duke u pozicionuar si konkurrenti kryesor pas BE-së.
Nga ana tjetër, Rusia ka humbur gradualisht ndikimin e saj gjeoekonomik në rajon, ndërsa SHBA ruan një nivel të caktuar bashkëpunimi politik, por me ndikim të kufizuar ekonomik.
Sipas autorëve të studimit, për të ruajtur pozicionin e saj dominues dhe për të përshpejtuar integrimin e rajonit në strukturat evropiane, BE-ja duhet të reformojë procesin e anëtarësimit. Një qasje e re që lejon anëtarësim gradual në fusha të caktuara – si tregu i përbashkët, arsimi apo energjia – përpara anëtarësimit të plotë, mund të jetë çelësi për të frenuar ndikimin e aktorëve të jashtëm dhe për të forcuar lidhjet me vendet e Ballkanit Perëndimor.
BE-ja po humbet ndikim në Turqi ndaj Kinës dhe Rusisë
Marrëdhëniet me Turqinë mbeten sfiduese. Kina ka rritur eksportet e teknologjisë së lartë dhe investimet në projekte të reja, ndërsa Rusia ka forcuar bashkëpunimin në mbrojtje dhe furnizimin me lëndë djegëse. BE-ja duhet të modernizojë bashkimin doganor me Turqinë për të ruajtur ndikimin e saj.
