Mund të jetë thjesht një gërmë për ne, por ikona e thjeshtë me tre rreshta është përvetësuar dhe kthyer në emblemën e një lufte propagandistike.
Tre viza shiriti që formojnë shkronjën “Z” – kjo është gjithçka. Një simbol i bërë vetë në këmishën e 20-vjeçarit Ivan Kuliak, një gjimnast rus që performoi në hekurat paralele në një garë në Doha. Por, si gjithmonë në kohë lufte, simbolet kanë rëndësi. Dhe pa marrë parasysh vendin apo kontekstin, këto ditë “Z”-ja nuk është më vetëm një shkronjë e alfabetit.
Në vend të kësaj, ajo është bërë një ikonë e mbështetjes për pushtimin rus të Ukrainës, e gjetur në rrugët dhe muret ruse, në strehëzat e autobusëve dhe makinat, e qepur në xhaketë ose e formuar nga zinxhirë njerëzorë – një shenjë publike e përkushtimit ndaj Vladimir Putinit dhe fushatës së tij. Madje mund të blini bluza të stampuara me të nga faqja e internetit e transmetuesit të kontrolluar nga shteti, Russia Today, për 1,190 rubla – me vlerë pothuajse 12 £ një muaj më parë; pak më shumë se 6 £ sot.
E shfaqur në gjoksin e një atleti rus me muskuj të lidhur me flokë biondë, të prerë shkurt, megjithatë, për Z-në formohen asociacione më të errëta: imazhe të konkurrentëve gjermanë, supermenave arianë siç u shpallën, që qëndrojnë pranë svastikave në vitet 1930, duke u betuar për besnikëri ndaj Führer-it. Nuk është çudi që ukrainasi Illia Kovtun, i cili fitoi konkursin e hekurave paralele, duket i tmerruar teksa detyrohet të pozojë pranë Kuliak, i cili doli i treti.
Sigurisht, ndoshta Kuliak u detyrua të vishte “Z”. Ose ndoshta ai thjesht donte të tregonte solidaritet me rekrutët rusë, të mashtruar dhe të vdekur në Ukrainë. Duke qenë se i është nënshtruar vetë trajnimit ushtarak vitin e kaluar, ai do ta dijë se shumë prej tyre janë në moshën e tij të re, se ata ruajnë tiparet djaloshare ashtu si ai dhe se sigurisht nuk ishin të përgatitur për këtë.
Por ndoshta jo.
Sepse edhe pse ka vetëm pak më shumë se një javë që kur kolonat e blinduara ruse u u drejtuan në jug nga Bjellorusia në Ukrainë, shumë prej tyre mbanin tre viza shiriti si ajo e Kuliak, “Z”-ja ka pësuar një transformim. Më përpara, sipas ushtarëve ukrainas, simboli thjesht përdorej për të shënuar njësitë nga Distrikti Ushtarak Lindor i Rusisë, me bazë gjysëm bote larg në Khabarovsk, në veri të kufirit me Kinën, në brendësi të Bregut të Paqësorit.
Megjithatë, tani, Z-ja është përvetësuar dhe përmbysur, duke u shtyrë nga shenjat praktike të një oborri ushtarak në emblemën e një lufte propagandistike të nisur nga Moska në frontin e brendshëm. Ka ardhur, jo rastësisht, pasi shumë nga automjetet e blinduara të Distriktit Ushtarak Lindor janë bllokuar: edhe pse ato ngecën në Ukrainë, kështu fushata Z, duke kanalizuar mbështetjen, kundërshtimin dhe agresionin drithërues, ka marrë krahë në Rusi.
Përhapja e saj nga fusha e betejës në frontin civil ka qenë befasuese. Si dëshmi e kësaj që përmendëm, shkrimtari Kamil Galeev, një aktivist rus i opozitës dhe më parë një anëtar i të Drejtave të Njeriut dhe Zgjidhjes së Konflikteve në qendrën kërkimore Woodrow Wilson në Uashington DC, ka postuar foto të një Z që ushtarët rusë kanë formuar nga shenjat që ata pretendojnë se janë grisur nga uniformat e ushtarëve të vrarë ukrainas. Fotografitë e tjera, ndërkohë, tregojnë fëmijët e kthyer në shtëpi në një bujtinë ruse, me sa duket të sëmurë përfundimisht, të çuar jashtë për të formuar një “Z” njerëzore që gjarpëron nëpër dëborën e dimrit. Në videot e orkestruara që qarkullojnë në mediat sociale, rusët që valëvisin flamurin qëndrojnë në radhët e rreshtuara duke mbajtur emblemën Z.
Gërma “Z” nuk ekziston në alfabetin cirilik,” vëren Sir Richard Evans, historian i Evropës moderne në Universitetin e Kembrixhit, “por me shpejtësi po përdoret gjerësisht nga mbështetësit e Putinit”. Ato përfshijnë Maria Butina, një politikane e cila u dënua në Amerikë për “veprimin e saj si agjente e huaj e paregjistruar pasi ajo u zbulua duke përfshirë veten në Shoqatën Kombëtare të Pushkave dhe duke u përpjekur të ndikonte tek Donald Trump”.
Në Shën Petersburg, “Z”-ja shfaqet në tabela të mëdha neoni në ndërtesat kryesore. As nuk kufizohet vetëm në Rusi. Në Beograd, mijëra simpatizantë pro-rus marshuan gjatë fundjavës për të mbështetur pushtimet, shumë prej tyre me pankarta “Z”.
Një mbështetje e tillë e ndërsjellë është parë edhe më parë, në luftërat ballkanike të mesit të viteve ’90. Më pas, paqeruajtësit rusë do t’u sinjalizonin trupave serbe – të dënuara më vonë për gjenocid – me një përshëndetje me tre gishta. Përshëndetja, që përfaqësonte Trinitetin, ishte një gjest i ndjenjave të përbashkëta nga ushtarët ortodoksë rusë ndaj bashkëkrishterëve të Kishës Ortodokse Serbe.
Për shumë muslimanë boshnjakë, megjithatë, përshëndetja me tre gishta përfaqësonte terrorin dhe vdekjen, një tallje nga robëruesit e tyre ultra-nacionalistë serbë, të njohur si çetnik, të cilit u bënë jehonë dhe që shpesh parashikonte torturë ose ekzekutim.
Natyrisht, megjithatë, është svastika ajo që, nga të gjitha simbolet, ka ardhur në mënyrë më të pashlyeshme për të përfaqësuar terrorin, ekstremizmin dhe vrasjen. Edhe ai kishte origjinë të pafajshme, ndoshta deri në 7000 vjet përpara se të përvetësohej nga nazistët, që rrjedh nga fjala sanskrite “svastika”, që do të thotë “fat i mirë” ose “mirëqenie”. Vetë shenja ishte e shenjtë në hinduizëm, budizëm dhe xhainizëm për mijëvjeçarë. Një shekull më parë, Rudyard Kipling lyei me gëzim kopertinat e librave të tij me svastika. Për vitet e para të ekzistencës së saj, Divizioni i 45-të i Këmbësorisë i SHBA-së mbante një distinktiv që festonte ushtarët e saj të shumtë vendas amerikanë me një simbol të fatit të lashtë indian amerikan – një svastikë portokalli.
Por Hitleri ndryshoi gjithçka. I magjepsur nga arianët që flisnin sanskritisht, duke i mitizuar ata si një racë mjeshtërore që pushtoi Indinë, ai i përdori ata si një model për ngritjen e gjermanëve nën sundimin e tij. Në atë kohë, lavdisë së lashtë të svastikës iu dhanë disa konotacione të reja nga biznesmeni gjerman i kthyer në arkeolog Heinrich Schliemann, i cili në vitet 1870 pretendonte se kishte zbuluar mbetjet e qytetit të Trojës, të përjetësuara në Iliadën e Homerit. Atje, në një gërmim të gjerë në Turqinë e sotme, Schliemann zbuloi atë që Muzeu Smithsonian në Uashington DC më pas e përshkroi si “të paktën 1800 variacione në të njëjtin simbol: bosht-bosht, ose svastika”. Asgjë nuk mund të përmbledhë më mirë idenë e një qytetërimi klasik e të përjetshëm që Hitleri u përpoq ta ndërtonte vetë. “Svastika simbolizon misionin e luftës për fitoren e njeriut arian,” vuri në dukje ai në 1925, në Mein Kampf.
Aq e rrënjosur është kjo gjë në psikikën gjermane saqë, një dekadë më vonë, regjisori nazist Leni Riefenstahl, po përdorte svastikën në mënyrë të ndërsjellë me imazhin e Hitlerit në filmin e tij famëkeq të Tubimit të Nurembergut, Triumfi i Vullnetit, duke kaluar midis simbolit dhe Fyhrer-it që kanalizon ndjenjat personale në një identitet më të madh kombëtar.
Megjithatë, një dekadë më pas, svastika u kthye në një simbol të ndotur dhe fyes. Pas luftës, ajo nuk ishte më emblema e propagandës kryesore të koreografisë së pasur, por e spërkatur në mënyrë oportuniste nga ekstremistët e margjinalizuar dhe antisemitët mbi varret hebreje. Kipling e dëboi këtë nga librat e tij.
Atëherë, çfarë fati e pret “Z”-në? A duhet të vazhdojë të shoqërohet me gjithnjë e më shumë mizori në Ukrainë dhe me fushatën propagandistike të një regjimi gjithnjë e më totalitar në Rusi?
A do ta gjejë veten papritmas Zurich Insurance, logoja e së cilës është një Z e madhe e bardhë në një sfond blu, përmes ngjarjeve jashtë kontrollit të saj, duke marrë një emblemë të lidhur menjëherë nga një audiencë globale me vrasje?
Nuk do të ishte e para që do të nxiste polemika. Shoemaker New Balance e gjeti veten duke luftuar një betejë për marrëdhëniet me publikun pasi një uebsajt supremacist i bardhë i shpalli produktet e tij “këpucët zyrtare të njerëzve të bardhë”. Për dekada të tëra, në të vërtetë, markat janë “rrëmbyer” vazhdimisht nga grupet e skajshme. Bluzat e Fred Perry-t janë zgjedhur nga Djemtë krenarë të ekstremit të djathtë amerikan; në këtë vend ka edhe një markë tjetër britanike të veshjeve sportive – Lonsdale, sepse emri i saj përmban shkronjat NSDA, afër akronimit gjerman të Partisë Naziste.
Rivendosja e kontrollit mbi një markë mund të jetë e vështirë. “Si markë, ju pëlqen të mendoni se jeni në kontroll të imazhit tuaj”, thotë Cameron Clarke, redaktor i revistës së marketingut The Drum. “Realiteti është ndonjëherë që ju nuk jeni.” Përgjigja e Fred Perry-t, vëren ai, ishte “për të ndaluar shitjet në SHBA të këmishës polo të veçantë të favorizuar nga Proud Boys. Gjëja e rëndësishme është të ngriheni kur një markë ndjen se imazhi i tyre po përvetësohet.”
Megjithatë, shumë më domethënëse sesa ndikimi i markës është ajo që evolucioni i mundshëm i Z mund të sinjalizojë për Rusinë. Për Galeev, përfundimet janë të qarta. Vendi tashmë ka një shtet policor që ofron kontroll dhe represion, dhe një sistem politik të fokusuar vetëm te lideri. Me “Z”, mund të ketë një simbol për të lavdëruar dhe mitizuar forcat e saj ushtarake dhe pas të cilit njerëzit e saj mund të bashkohen, duke shembur hapësirën midis një shteti civil dhe ushtarak.
Sipas tij, “Z” është ky elementi i tretë kyç i një ideologjie që bota kishte shpresuar se qëndronte pas saj. “Rusia”, shkruan ai, “tani është fashiste”.
Burimi: The Telegraph
