Pse ndiheni, mendoni dhe silleni në mënyrën se si ndiheni? Këtu janë pesë korniza që psikologët përdorin për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve.
Qeniet njerëzore janë magjepsëse. A keni menduar ndonjëherë pse disa njerëz mund t’i mbajnë mend mirë datat dhe të tjerët jo? Çfarë na bën të mendojmë, të ndiejmë dhe të sillemi ashtu siç bëjmë?
Psikologjia – studimi i mendjes dhe sjelljes – mund të gjurmohet që në vitet 400-500 para Krishtit, ndërsa psikologjia moderne thuhet të ketë filluar në 1879 kur Wilhelm Wundt hapi laboratorin e parë të psikologjisë.
Laboratori i Wundt-it do të bëhej një fokus për ata që kanë një interes serioz në psikologji – fillimisht duke hapur dyert e tij për filozofët gjermanë dhe studentët e psikologjisë, dhe më vonë edhe për studentët amerikanë dhe britanikë. Qëllimi i Wundt ishte të regjistronte mendimet dhe ndjesitë dhe t’i analizonte ato në elementët e tyre përbërës në të njëjtën mënyrë që një kimist do të analizonte përbërjet kimike, në mënyrë që të arrinte në strukturën themelore.
Studimi i psikologjisë ka përparuar shumë, falë Wundt dhe pionierëve të tjerë. Me kalimin e viteve, psikologët filluan të studiojnë të gjitha aspektet e sjelljes njerëzore nga tiparet e personalitetit deri te funksionet e trurit. Përfundimisht, studimet filluan të shikonin të njëjtat sjellje njerëzore nga këndvështrime të ndryshme, duke përfshirë perspektivat biologjike, psikodinamike, të sjelljes, njohëse dhe humaniste. Këto u bënë të njohura si “pesë perspektivat kryesore” në psikologji.
Qasja biologjike
Qasja biologjike ndaj psikologjisë fokusohet në shqyrtimin e mendimeve, ndjenjave dhe sjelljeve tona nga një këndvështrim rreptësisht biologjik. Në këtë qasje, të gjitha mendimet, ndjenjat dhe sjelljet do të kishin një shkak biologjik.
Kjo qasje është e rëndësishme për studimin e psikologjisë në tre mënyra:
1. Metoda krahasuese: lloje të ndryshme kafshësh mund të studiohen dhe më pas të krahasohen me njëra-tjetrën. Kjo na ndihmon të kuptojmë më mirë sjelljen njerëzore.
2. Fiziologjia: studimi se si funksionon sistemi nervor dhe hormonet, si funksionon truri, ndryshimet në strukturë dhe/ose funksionet që mund të ndikojnë në sjelljen tonë. Për shembull, se si barnat e përshkruara për trajtimin e depresionit mund të ndikojnë në sjelljen tonë përmes ndërveprimit të tyre me sistemin nervor.
Qasja psikodinamike ndaj psikologjisë është më e njohur për lidhjet e saj me Zigmund Frojdin dhe ndjekësit e tij. Kjo qasje përfshin të gjitha teoritë në psikologji që i shohin njerëzit duke funksionuar bazuar në ndërveprimin e shtysave dhe forcave brenda personit, veçanërisht të pavetëdijshëm dhe midis strukturave të ndryshme të personalitetit. Frojdi zhvilloi një koleksion teorish (shumica e të cilave bazoheshin në atë që pacientët e tij i thanë gjatë terapisë) që formuan bazën e qasjes psikodinamike.Qasja psikodinamike mund të përshkruhet më së miri në supozimet bazë që:1. Sjellja dhe ndjenjat tona ndikohen fuqishëm nga motive të pavetëdijshme.
2. Sjellja dhe ndjenjat tona si të rritur janë të rrënjosura në përvojat e fëmijërisë.
3. Çdo sjellje ka një shkak, dhe ai shkak është zakonisht një shkak i pavetëdijshëm.
4. Personaliteti përbëhet nga tre pjesë (ID, ego dhe super-ego).
Qasja e sjelljes ndaj psikologjisë fokusohet në mënyrën se si mjedisi dhe stimujt e jashtëm ndikojnë në gjendjen dhe zhvillimin mendor të një personi. Më e rëndësishmja, ai fokusohet në mënyrën se si këta faktorë na “stërvitin” në mënyrë specifike për sjelljet që shfaqim më vonë.Njerëzit që mbështesin këtë qasje ndaj psikologjisë ndaj të tjerëve mund të besojnë se koncepti i “vullnetit të lirë” është një iluzion sepse të gjitha sjelljet mësohen dhe bazohen në përvojat tona të së kaluarës. Me fjalë të tjera, ne jemi të kushtëzuar të veprojmë ashtu siç veprojmë, kështu që asgjë nuk është me të vërtetë zgjedhja jonë.
Qasja konjitive ndaj psikologjisë zhvendoset nga sjellja e kushtëzuar dhe nocionet psikoanalitike në studimin se si funksionon mendja jonë, si e përpunojmë informacionin dhe si e përdorim atë informacion të përpunuar për të nxitur sjelljet tona.Kjo qasje fokusohet në:1. Proceset e meditimit që ndodhin midis stimulit dhe përgjigjes sonë ndaj stimulit.
2. Qeniet njerëzore janë përpunues informacioni dhe i gjithë mësimi bazohet në marrëdhëniet që krijojmë me stimuj të ndryshëm.
3. Sjellja e brendshme mendore mund të studiohet shkencërisht duke përdorur eksperimente që na tregojnë se si reagojmë ndaj stimujve të caktuar.
Qasja humaniste ndaj psikologjisë u konsiderua si një rebelim kundër asaj që psikologët e shihnin si kufizime të teorive të sjelljes dhe psikodinamike të psikologjisë. Është ideja që ne duhet t’i qasemi studimeve psikologjike në mënyrë unike për çdo individ, sepse të gjithë jemi shumë të ndryshëm.
2. Ideja se njerëzit janë të gjithë në thelb të mirë dhe se ne kemi një nevojë të lindur për ta bërë veten dhe botën më të mirë.
3. Që ne jemi të motivuar për t’u vetëaktualizuar, rritur dhe lulëzuar.
4. Që përvojat tona janë ato që na shtyjnë.
