Një nga lumenjtë e fundit të egër në Evropë, ku jetojnë më shumë se 1000 lloje kafshësh dhe bimësh, është shpallur park kombëtar nga qeveria shqiptare, duke e bërë Vjosën të parin e këtij lloji në kontinent.
Lumi Vjosa rrjedh 168 milje (270 km) nga malet e Pindit në Greqi përmes kanioneve të ngushta, fushave dhe pyjeve në Shqipëri deri në bregdetin e Adriatikut. I lirë nga digat apo pengesat e tjera artificiale, është i pasur me specie ujore dhe mbështet kafshë të egra të panumërta, duke përfshirë vidrën, shkabën egjiptiane të rrezikuar dhe rrëqebullin ballkanik të rrezikuar në mënyrë kritike, nga të cilët vetëm 15 vlerësohet të mbeten në Shqipëri.
Prej vitesh, ekosistemi i brishtë i Vjosës ka qenë i kërcënuar: në një moment ishin planifikuar rreth 45 hidrocentrale në të gjithë rajonin.
Por të mërkurën, pas një fushate gati dhjetëvjeçare nga OJQ-të mjedisore, Vjosa u shpall parku i parë kombëtar i lumit të egër në Evropë. Ambientalistët e përshkruan atë si një vendim historik që e ka vendosur kombin e vogël ballkanik në ballë të mbrojtjes së lumenjve.
Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, e shpalli parkun në një ceremoni në kalanë e Tepelenës me pamje nga lumi, ku morën pjesë aktorë dhe ministra. Ai e përshkroi krijimin e parkut kombëtar si një “moment vërtet historik” për natyrën, si dhe zhvillimin social dhe ekonomik.
“Sot ne mbrojmë njëherë e përgjithmonë të vetmin lumë të egër në Evropë,” tha ai. “Kjo është gati të ndryshojë një mentalitet. Të mbrosh një zonë nuk do të thotë ta ruash atë të izoluar nga ekonomia.”
Ai tha se parqet kombëtare tërheqin 20% më shumë turistë krahasuar me zonat e pambrojtura.
Mirela Kumbaro Furxhi, ministrja e Turizmit dhe Mjedisit e Shqipërisë, tha se krijimi i parkut ishte pjesë e evolucionit të vendit dhe emancipimit të vazhdueshëm tre dekada pas sundimit komunist.
“Vjosa është një simbol i historisë njerëzore dhe gjithashtu një pjesë shumë e rëndësishme e historisë së vendit tonë”, tha ajo. “Ndoshta Shqipëria nuk ka fuqinë për të ndryshuar botën, por mund të krijojë modele të suksesshme të mbrojtjes së biodiversitetit dhe pasurive natyrore dhe ne jemi krenarë të shpallim krijimin e këtij parku të parë kombëtar në një nga lumenjtë e fundit të egër në Evropë”.
Vendi, i cili tërhoqi 7.5 milionë vizitorë vitin e kaluar, më shumë se dyfishi i popullsisë prej 2.8 milionë banorësh, shpreson të rigjenerojë fshatrat në rajonin e Vjosës nëpërmjet ekoturizmit.
Një bashkëpunim midis qeverisë shqiptare, ekspertëve ndërkombëtarë, OJQ-ve nga fushata Save the Blue Heart of Europe për mbrojtjen e lumenjve të Ballkanit, Bashkimit Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) dhe Patagonia, kompania e veshjeve të jashtme dhe organizata mjedisore, 12,727 hektarë (Parku 31,500 hektarë) synon të sigurojë mbrojtjen e Vjosës dhe ekosistemet unike të saj. Atij i është dhënë statusi i parkut të kategorisë II të IUCN, një nivel i lartë mbrojtjeje i ngjashëm me atë të shkretëtirës. Kategorizimi mbulon “proceset ekologjike në shkallë të gjerë”, speciet dhe ekosistemet, thelbësore për të garantuar ndalimin e nxjerrjes së digave dhe zhavorrit. Ai pritet të jetë funksional në vitin 2024.
Boris Erg, drejtor i zyrës evropiane në IUCN, i bëri homazhe qeverisë shqiptare për lidershipin dhe ambicien e saj. “Sot shënon një moment historik për njerëzit dhe biodiversitetin e Shqipërisë,” tha ai. “Ne ftojmë qeveritë e tjera në rajon dhe më gjerë të tregojnë ambicie të ngjashme dhe të ndihmojnë në arritjen e qëllimit jetik për mbrojtjen e 30% të planetit deri në vitin 2030.”
Parku do të përfshijë 118 milje të Vjosës në Shqipëri, tre degët kryesore dhe disa toka, duke përfshirë zonat në rrezik përmbytjeje. Faza II do të shtojë degë të tjera. Ndryshe nga Zonat e Mbrojtura të Shkretëtirës së IUCN, të cilat kufizojnë numrin e vizitorëve, ai do të lejojë turizmin rekreativ dhe disa aktivitete të tjera si peshkimi lokal, veçanërisht për 60,000 banorë në ujëmbledhës.
Qeveria shqiptare po fillon një proces të përbashkët me autoritetet greke për krijimin e parkut ndërkufitar Aoos-Vjosa, duke synuar mbrojtjen e të gjithë lumit në të dy vendet, të cilët ranë dakord në janar për të nënshkruar një memorandum mirëkuptimi që përcakton veprimet e ardhshme.
Evropa ka peizazhin lumor më të penguar në botë, me barriera të tilla si digat, plehrat dhe kaldaja, që vlerësohet të jenë më shumë se një milion, sipas një studimi të BE-së në 2020 në 28 vende. Një fragmentim i tillë i lumenjve ndikon në aftësinë e tyre për të mbështetur jetën.
Eichelmann tha se shpresonte se do të krijonte një plan për lumenjtë e egër diku tjetër.
Ryan Gellert, CEO i Patagonisë, tha se bashkëpunimi provoi fuqinë e veprimit kolektiv. “Shpresojmë se do të frymëzojë të tjerët që të mblidhen për të mbrojtur vendet e egra që kemi lënë, në një mënyrë kuptimplotë,” tha ai, duke shtuar se parku ishte prova se “shkatërrimi i natyrës nuk duhej të ishte çmimi i përparimit“.
Kompania ka siguruar 4.6 milion dollarë për të mbështetur parkun kombëtar dhe për të mbrojtur lumenjtë e egër në të gjithë Ballkanin, nëpërmjet organizatës jofitimprurëse Holdfast Collective, e krijuar në vitin 2022 kur shpalli Tokën aksionerin e saj të vetëm.
Fushata për mbrojtjen e Vjosës mori një shtysë kur Leonardo DiCaprio postoi në lidhje me të në Instagram në vitin 2019, duke thënë: “Ky është një nga lumenjtë e fundit të egër të Evropës: por për sa kohë?”
OJQ-të thanë se kishte ende punë për të bërë për të mbrojtur pjesët e mbetura të pambrojtura të lumit, duke përfshirë deltën dhe burimin në Greqi. Rama tha se një aeroport i planifikuar në deltën e lumit do të vazhdojë por pa rreziqe për natyrën.
