Në të gjithë botën janë vënë re rritje çmimesh dhe rritje e shpejtë e një inflacioni global. Viti 2020 influencoi ekonomikisht në të gjithë vendet, duke frenuar prodhimin dhe shitjen si rrjedhojë, rritja e kostos së fuqisë punëtore, etj. Viti 2021 si post pandemi pritej të kishte rezultate në rritjen e prodhimit dhe rimëkëmja ekonomike e shumë industrive, si ajo e turizmit e cila u bllokua nga shumë faktorë kufizues, industria e teknologjisë ku pati mungesë të gjysëm përçuesve elektrike e cila ndërpreu shitjen dhe furnizimet në shumë industri të tjera si ajo e makinave, elektronike etj. Inflacioni në çdo vend u rrit aq shumë sa shtetet e zhvilluara krijuan strategji të ndryshme për të dalë nga kriza. Edhe pse kërkesa për blerje të mallrave u rrit si rrjedhojë e mungesës së gjatë në treg të një viti më parë, kërkohej gjithashtu fuqi punëtore për të përballuar nxitjet ekonomike për një rritje të re. Në Shqipëri gjithashtu, konsumatorët u përballën me rritje të çmimeve të ushqimeve fillimisht e pastaj deri tek shërbimet.
Sipas një raporti të BBC, inflacioni global – norma me të cilën rriten çmimet – është në nivelin më të lartë që nga viti 2008. Këtu janë disa nga arsyet pse.
- Rritja e çmimeve të energjisë dhe karburantit
Çmimet e naftës ranë në fillim të pandemisë, por kërkesa është rikthyer që atëherë dhe këtë javë ata arritën nivelin më të lartë të shtatë viteve këtë javë. Aktualisht benzina në SHBA kushton mesatarisht 3,31 dollarë për gallon – nga 2,385 dollarë për gallon një vit më parë. Është një histori e ngjashme në MB dhe BE. Çmimi i gazit është rritur gjithashtu, duke i lënë njerëzit anembanë botës me faturat e ngrohjes qendrore mbresëlënëse. Kërkesa nga Azia ka rritur çmimet, së bashku me një dimër të ftohtë në Evropë vitin e kaluar, i cili varfëroi rezervat e gazit.
- Mungesa e mallrave
Çmimi i shumë mallrave të konsumit të përditshëm u rrit gjatë pandemisë. Konsumatorët, duke qënë të bllokuar në shtëpi vitin e kaluar, përdorën sistemet e porositjes online me mallra shtëpiake. Prodhuesit në vende të tilla si Azia – shumë prej të cilëve u përballën me mbyllje për shkak të kufizimeve të Covid – kanë luftuar për të vazhduar me kërkesën që prej 2020. Kjo vonesë në prodhim ka çuar në mungesa të materialeve si plastika, betoni dhe çeliku, duke rritur çmimet. Druri kushtoi 80% më shumë se zakonisht në 2021 në MB dhe arriti më shumë se dyfishin e çmimit të tij tipik në SHBA. Shitësit e mëdhenj amerikanë si Nike dhe Costco kanë rritur çmimet e tyre për shkak të kostove më të larta të zinxhirit të furnizimit. Dhe ka mungesë të mikroçipave, të cilët janë komponentë jetikë në makina, kompjuterë dhe mallra të tjera shtëpiake.
- Shpenzimet e transportit
Kompanitë globale të transportit – të cilat lëvizin mallra nëpër botë – janë mbingarkuar nga kërkesat në rritje pas pandemisë. Do të thotë që shitësit me pakicë duhet të paguajnë shumë më tepër për t’i futur ato mallra në dyqane. Si rezultat, çmimet u janë faturuar konsumatorëve. Psh: dërgimi i një kontejneri të vetëm 40 metra nga Azia në Evropë kushton aktualisht 17,000 dollarë – më shumë se 10 herë se një vit më parë, kur ishte 1,500 dollarë.
Gjithashtu, është parë një rritje të tarifave të transportit ajror dhe është përkeqësuar nga mungesa e shoferëve të kamioniave në Evropë.
Menaxhimi i ankorimit të transportit detar dukej se po lehtësohej në dhjetor, me SHBA-në që filluan të arrinin mbingarkesën rekord në portet e saj. Por Omicron dhe shfaqja e varianteve të ardhshme të Covid mund t’i kthejë sërish mbrapsht këto përfitime portuale.
- Rritja e pagave
Shumë njerëz ose humbën punën gjatë pandemisë si rrjedhojë e mbylljes së madhe, ose e lanë punën se ishin të sëmurë ose ndryshuan punë gjatë pandemisë. Në SHBA, prilli pa më shumë se katër milionë njerëz që lanë punën e tyre, sipas Departamentit të Punës – rritja më e madhe në rekord. Si rezultat, firmat kanë probleme me rekrutimin e stafit si shoferë, përpunues ushqimesh dhe kamerierë restorantesh. Një sondazh i 50 shitësve të mëdhenj amerikanë nga firma kërkimore Korn Ferry zbuloi se 94% kishin probleme në plotësimin e vendeve vakante.
Si rrjedhojë shumë tregtarë u detyruan të rrisnin pagën minimale dhe pagat e tjera më lartë, për të kërkuar staf. Edhe në Shqipëri pati ndryshime në legjislacionin tatimor për ndryshimet në pagat minimale, gjë që në dukje të parë u mendua se i kushtoi kompanive kosto operacionale më të larta.
Kostot e rritjes së pagës gjithashtu janë faturuar tek konsumatori, ose klientët.
- Ndikimi në klimë
Moti ekstrem në shumë pjesë të botës ka kontribuar në inflacion. Furnizimet globale të naftës u goditën nga uraganet Ida dhe Nicholas që kaluan përmes Gjirit të Meksikës dhe dëmtuan infrastrukturën e naftës në SHBA dhe jo vetëm. Dhe problemet me plotësimin e kërkesës për mikroçipe u përkeqësuan pasi një stuhi e fortë dimri mbylli fabrikat kryesore në Teksas vitin e kaluar. Kostoja e kafesë është rritur gjithashtu pasi Brazili, prodhuesi më i madh në botë, pati një korrje të dobët pas thatësirës më të rëndë në pothuajse një shekull. Kostoja e drithërave dhe mishit gjithashtu u rrit pas thatësirës së madhe në Brazil ku eksportohen produkte globale të drithërave, të cilat janë ushqim për njerëzit dhe kafshët.
Si rrjedhojë, në mbarë botën u rritën, çmimet e grurit, orizit, misrit dhe të mishit, të vezëve, etj.
- Barrierat tregtare
Importet më të kushtueshme po kontribuojnë gjithashtu në çmime më të larta. Rregullat e reja të tregtimit pas Brexit vlerësohet të kenë reduktuar importet nga BE në MB me rreth një të katërtën në gjysmën e parë të 2021. Tarifat e roaming po kthehen për shumë udhëtarë në Mbretërinë e Bashkuar që vizitojnë Evropën këtë vit. Më vete, tarifat e importit të SHBA-së për mallrat kineze u janë kaluar pothuajse tërësisht klientëve amerikanë në formën e çmimeve më të larta. Gjigandi kinez i telekomunikacionit Huawei tha vitin e kaluar se sanksionet e vendosura ndaj kompanisë nga SHBA në 2019, po ndikonin furnizuesit amerikanë dhe klientët globalë. Gjithashtu, ajo që ndodhi me Turqinë në fund të 2021, ku u pa qartë një inflacion i menjëhershëm dhe zhvlerësim i lirës turke, erdhi si rrjedhojë e barrierave tregtare që iu vendosën Turqisë në 2018.
- Fundi i mbështetjes pandemike
Qeveritë në të gjithë botën po e shtojnë mbështetjen e dhënë bizneseve për të ndihmuar me ndikimin e koronavirusit. Shpenzimet publike dhe huamarrja u rritën në të gjithë botën gjatë pandemisë. Kjo çoi në rritje të taksave që kanë kontribuar në shtrydhjen e kostos së jetesës, ndërkohë që pagat e shumicës së njerëzve mbeten të pandryshuara. Shumë ekonomi të zhvilluara kanë pasur politika të dizajnuara për të mbrojtur punëtorët – të tilla si pushimet nga puna – dhe politika të mirëqenies për të mbrojtur më të paguarit. Disa ekonomistë sugjerojnë se këto politika gjithashtu mund ta shtyjnë inflacionin më të lartë ndërsa masat mbështetëse po i afrohen fundit. Ndërkohë në Shqipëri nuk pati periudhë të gjatë të mbështetjes pandemike nga qeveria për bizneset apo popullsinë e cila solli probleme të tjera me uljen e likuiditetit në treg.
