Çfarë po ndodh me inflacionin dhe zhvlerësimin e monedhës në Turqi?

Monedha e Turqisë është zhytur në nivelet më të ulëta të të gjitha kohërave kundrejt dollarit amerikan dhe euros në muajt e fundit, ndërsa Presidenti Rexhep Tajip Erdogan vazhdon përpara me një përpjekje të kritikuar gjerësisht për të ulur normat e interesit pavarësisht rritjes së çmimeve të konsumit. Si rezultat, familjet po luftojnë për të blerë ushqime dhe mallra të tjera dhe lira turke ka humbur rreth 40 për qind të vlerës së saj që nga fillimi i vitit, duke u bërë një nga monedhat me performancën më të keqe në botë, shkruhet në AP në fillim të dhjetorit.

Banka Qendrore e Turqisë ka ulur kostot e huamarrjes me katër pikë përqindje që nga shtatori, në përputhje me dëshirat e Erdoganit, edhe pse inflacioni u përshpejtua në rreth 20 për qind. Erdogan, i cili ka qenë në pushtet për rreth 19 vjet dhe është bërë gjithnjë e më autoritar, ka argumentuar prej kohësh se normat e larta të interesit shkaktojnë inflacion, në kundërshtim me atë që thonë përgjithësisht ekonomistët: se rritja e normave do të ulë çmimet. Uljet e normave kanë ngritur shqetësime për pavarësinë e bankës, ndërsa politika monetare jokonvencionale e vendit ka trembur investitorët e huaj, të cilët po hedhin poshtë asetet turke. Dhe qytetarët turq po nxitojnë të konvertojnë kursimet e tyre në monedha të huaja dhe ar për t’i mbrojtur ata nga rritja e inflacionit.

Turqia ka braktisur rritjen e normave të interesit si një mjet për të kontrolluar inflacionin, tha të premten Presidenti Recep Tayyip Erdogan, duke argumentuar se masat që ai prezantoi këtë javë u deshën vetëm një ditë për të stabilizuar lirën.

Erdogan i bëri komentet e tij televizive përpara se të bashkohej në një takim me dyer të mbyllura në Stamboll me ekonomistë dhe akademikë për të dëgjuar propozimet e tyre mbi ekonominë shkruan Bloomberg.

Qeveria tani po fokusohet në zgjerimin e ekonomisë përmes investimeve, punësimit, prodhimit, eksporteve dhe një suficit të llogarisë korrente, tha ai. Banka qendrore ka ulur normën e saj bazë të interesit që nga shtatori në një seri uljesh të inkurajuara nga Erdogan. Lëvizjet e çuan lirën në një kthesë, por presidenti ka qëndruar fort tek e vetja, duke u zotuar ta kthejë Turqinë në një ekonomi me investime të larta nëpërmjet huamarrjes më të lirë thuhet në një artikull në Bloomberg.

Përpara rimëkëmbjes së fundit nga viti 2018, lira kishte humbur rreth gjysmën e vlerës së saj kundrejt dollarit amerikan që nga shtatori, me rënie që fitoi ritëm pasi Erdogan muajin e kaluar zbuloi një model ekonomik që mbështetet në kostot më të ulëta të huamarrjes dhe një monedhë më të lirë. Erdogan ka thënë se Islami kërkon norma më të ulëta. Banka qendrore ka ulur normën e repove njëjavore me pesë pikë përqindjeje që nga shtatori, në përputhje me kërkesat e Erdoganit. Autoriteti monetar ka ndërhyrë edhe në tregun valutor katër herë këtë muaj për të ndaluar zhvelrësimin e monedhës.

Nga se erdhi ky inflacion dhe përballja e ekonomisë turke me nj rënie kaq të lartë të lirës?

Rënia e lirës është përshpejtuar në mënyrë dramatike që nga viti 2018, por rënia e shtatorit të 2021 eklipsoi shumë çdo rënie të mëparshme.

Problemet e rënda ekonomike dhe gjeopolitike që kanë vazhduar të mundojnë Turqinë të kombinuara për të shkaktuar lëvizje jashtëzakonisht të mprehta të monedhës në këto vite.

Marrëdhëniet SHBA-Turqi

Marrëdhëniet e përkeqësuara vazhdimisht midis SHBA-së dhe Turqisë gjatë viteve të fundit janë rritur në nivele alarmante, duke i dhënë një goditje të rëndë si ekonomisë së Turqisë dhe monedhës së saj.

Në gusht të 2018, Uashingtoni njoftoi sanksione të reja ndaj zyrtarëve turq në përgjigje të ndalimit të një pastori amerikan të akuzuar për mbështetjen e një grusht shteti të dështuar në vitin 2016 kundër presidentit turk Rexhep Tajip Erdogan. Më pas, presidenti i SHBA-së Donald Trump ndihmoi në përkeqësimin e problemeve të Turqisë duke njoftuar rritjen e tarifave në mënyrë dramatike për importet e metaleve nga Turqia, ato te celikut dhe aluminit.

Në këto vite Presidenti Erdogan i ka bërë presion bankës qendrore që të mbajë norma të ulëta interesi. Por një mjedis artificialisht i ulët i normave të interesit ka kontribuar në presione shtesë të vazhdueshme ndaj lirës turke.

Lira u rikuperua pak të mërkurën e kaluar pasi Banka Qendrore e Turqisë njoftoi se po ndërhynte në tregun valutor për të frenuar paqëndrueshmërinë.

Me inflacionin që shkon në më shumë se 21 për qind, sipas shifrave të qeverisë të publikuara para dy javësh, çmimet e mallrave bazë janë rritur dhe shumë njerëz në këtë vend me më shumë se 83 milionë banorë po luftojnë për të përballuar jetesën. Grupi i pavarur i Kërkimit të Inflacionit, i përbërë nga akademikë dhe ish-zyrtarë të qeverisë, e vendos normën e inflacionit në një nivel mahnitës prej 50 për qind. Lira e zhvlerësuar po rrit çmimet, duke i bërë importet, karburantet dhe mallrat e përditshme më të shtrenjta në Turqi, e cila mbështetet në lëndët e para të importuara. Ndërkohë, qiratë janë rritur dhe çmimet për shitjet e shtëpive, kryesisht të lidhura me dollarin, po rriten. Çdo mëngjes, jashtë kioskave krijohen radhë të gjata që shesin bukë një lire më lirë se në furra buke dhe dyqane shkruhet në AP.

Presidenti turk ka kërkuar kosto të ulëta huamarrjeje për të stimuluar ekonominë, për të nxitur rritjen dhe eksportet dhe për të krijuar vende pune. Ai është zotuar të thyejë ciklin e një ekonomie të varur nga “paratë e nxehta” afatshkurtra të joshur nga normat e interesit të lartë. Ekonomistët thonë se rritja e kostove të huamarrjes lehtëson inflacionin, i cili ka ardhur në rritje në mbarë botën ndërsa ekonomia rimëkëmbet nga pandemia e koronavirusit, por është veçanërisht e mprehtë në Turqi për shkak të politikave joortodokse të qeverisë.

Burimi: AP, Bloomberg, Euronews